زعفران و خواص آن

• بررسی زعفران از نظر گیاهشناسی
• مواد تشکیل دهنده گیاه زعفران
• خاصیت درمانی زعفران
• موارد منع مصرف زعفران
• شیوه مصرف زعفران
• انواع زعفران اصل

طیع و مزاج زعفران: گرم و خشک

اسامی دیگر زعفران: نام انگلیسی Saffron-  نام علمی Crocus sativus

طعم و بو: دارای بوی قوی و طعم تلخ است.

زعفران گیاهیست پایا با ارتفاع تقریباً ده تا سی سانتی متر که دارای برگ‌های دراز و سبز مانند تره است. ساقه‌ی زیرزمینی آن از دو پیاز تشکیل می‌شود. این پیازها سخت، مدور، گوشت‌دار و پوشیده از غشاهای نازک قهوه‌ای رنگ هستند.

 گل‌های زعفران ارغوانی، منظم، نر و ماده و به تعداد 2-3 عدد در انتهای ساقه و شامل لوله‌ای دراز ‌اند که به سه گلبرگ و کاسبرگ منتهی می‌شوند. گلبرگ‌های زعفران به رنگ بنفش، سرخ و یا ارغوانی هستند.

قسمت مورد استفاده‌ی گیاه زعفران: ناحیه‌ی انتهایی خامه و کلاله‌ی آن است. زعفران خیلی مرغوب قسمت کلاله‌ی گل، یعنی قسمت انتهایی خامه است و میله‌ی خامه، زعفران درجه دو و نامرغوب را تشکیل می‌دهد.

بهترین نوع زعفران دنیا از قائنات به دست می‌آید و بعد از آن زعفران کرمان بهترین است. این گیاه در استان خراسان (کاشمر، تربت حیدریه، قائن، گناباد، فردوس، طبس و… ) و در سال‌های اخیر در بعضی از نقاط دیگر ایران مثل کرج، لرستان و… نیز کاشته شده است. در برخی از نقاط گرمسیر دنیا مانند اسپانیا و کشمیر نیز زعفران به عمل می‌آید که با زعفران ایران تفاوت دارد و مرغوب نیست. برداشت زعفران بدین ترتیب است که قسمت کلاله‌ی هر گل را برمی‌دارند و بین کاغذ قرار می‌دهند تا خشک شود، سپس بسته بندی می‌کنند. برای تهیه يك گرم زعفران به کلاله و خامه ۱۵۰ گل نیاز است.

زیستگاه زعفران و گردآوری آن: امروزه با توجه به توسعه پرورش زعفران، این گیاه در نواحی مختلف یافت می‌شود. کشت آن در اواسط تیرماه انجام می‌گردد ولی گل‌ها در اواخر مهرماه سال بعد ظاهر می‌شود. محصول معمولا پیش از طلوع آفتاب جمع آوری می‌‌شود زیرا گل‌ها شب‌ها باز بوده و گرمای آفتاب آنها را بسته نگه می‌دارد.

شیوه نگهداری زعفران: زعفران را باید در شیشه‌های دربسته و دور از نور نگهداری کرد، زیرا عطر و رنگ خود را بر اثر نور از دست می‌دهد.

زعفران دارای مواد چرب، املاح معدنی، موسیلاژ و اسانس‌های فراوان است. رنگ زعفران مربوط به ماده‌ای به نام کروسین است که در آن وجود دارد. پیاز زعفران سمی است و مصرف بیش از حد آن برای حیوانات کشنده است.

زعفران حاوی رنگی شبیه کاروتنوئیدها به نام پروتوکروسین است که در اثر اکسیداسیون به ماده رنگی زعفران (Crocine) و هتروزیدی تلخ تبدیل می‌شود که به آن خاصیت تقویت کننده قلب و مقوی معده (به خاطر داشتن مواد تلخ) نسبت می‌دهند.

زعفران با طبیعت گرمش دارای خواص دارویی به این شرح است:

1. زعفران دستگاه اعصاب را تقویت نموده و ضعف اعصاب، هیستری، افسردگی، درد، تشنج و بی خوابی را درمان می‌نماید.
2. برای تقویت مغز و حواس مفید است.
3. آرام ‌بخش و خواب‌آور است. کسانی که به بی‌خوابی دچار هستند، بهتر است قبل از رفتن به رخت‌خواب، یک فنجان چای زعفران بنوشند.

1. زعفران نشاط‌آور و تقویت‌کننده اختلالات تنفسی است.
2. دم کرده زعفران، مسکن سرفه و درمان‌کننده برونشیت و اختلالات دستگاه تنفس است.

1. زعفران دستگاه گوارش را تقویت نموده، اشتها را می‌افزاید و هضم غذا را آسان می‌کند.
2. زعفران با اثر قابض، یبوست آور و درمان‌کننده اسهال است.
3. زعفران برای درمان سوء هاضمه ناشی از ضعف گوارشی، سرفه‌های پی‌درپی، اسپاسم‌های نایژه‌ای و آسم بکار می‌رود.
4. خوردن چای زعفران باعث هضم غذا می‌شود.
5. گاز معده را برطرف می‌کند.

1. زعفران، کلیه‌ها را فعال نموده و بر حجم ادرار می‌افزاید.
2. زعفران توام با عسل، سنگ کلیه و مثانه را دفع می‌نماید.
3. کلیه و مثانه را پاک می‌کند.

مصرف منظم سرطان به کاهش جهش سلول‌های سرطانی کمک می‌کند و با کنترل بر تولید رادیکال‌های آزاد و از طرفی با تقویت سیستم ایمنی بدن، سرطان به طور خود به خود کنترل و مهار می‌شود.

1. زعفران توام با عسل، اختلالات کبدی و مجاری صفراوی را برطرف نموده و سنگ کیسه صفرا را دفع می‌نماید.
2. زعفران قلب و طحال را تقویت کرده و نرمی استخوان را برطرف می‌سازد.
3. زعفران کبد را تصفیه و قوی می‌کند.

1. کشیدن گرد زعفران در چشم، سبب برطرف شدن سوزش و خارش چشم می‌گردد و ورم ملتحمه چشم را درمان می‌نماید.
2. زعفران قوای بینایی را تقویت می‌کند.
3. ضماد زعفران تورم پلک و غدد بناگوشی بزاقی را التیام می‌بخشد.

1. محرک فوری و مسکن رحم است.
2. در موارد قاعدگی‌های دردناک و کمردردهای ناشی از آن به کار می‌رود.
3. قاعده‌آور است و کسانی که قاعدگی‌های نامنظم دارند باید چای زعفران بنوشند.
4. در قدیم برای سقط جنین مصرف می‌شد و به این منظور به زن حامله چند نوبت در روز چای زعفران می‌دادند.
5. زعفران خون‌ساز است و گردش خون را آسان می‌سازد.
6. مصرف زعفران خونریزی‌های بعد از زایمان را از بین می‌برد.
7. برای سخت‌زایی مفید است و در موعد زایمان، زنان باید از چای زعفران استفاده کنند.

خیسانده زعفران در روغن زعفران، سبب تسکین و درمان کوفتگی و اسپاسم و دردهای عضلانی می‌گردد.

• ضایعات پوستی مثل لک و کک و مک نیز با مصرف درست زعفران در طولانی مدت از بین می‌رود.
• خوردن چای زعفران یا شیر زعفران به افزایش رشد و استحکام مو کمک می‌کند.

• زعفران مفرح و تقویت‌کننده حواس و محرک قوای جنسی است.
• در تغذیه به عنوان معطرکننده، طعم‌دهنده و رنگ‌کننده مصرف می‌شود.
• در عطرها و رنگ‌ها از کلاله این گیاه استفاده می‌گردد.
• برای اینکه دانه‌های سرخک زودتر نمایان شوند و از بین بروند، به بچه‌ها زعفران بدهید.
• به درمان بعضی بیماری‌ها مانند پارکینسون و آلزایم کمک می‌کند.
• برای درمان فشار خون و قند خون نیز موثر واقع شده است.

1. مقادیر زیاد آن به صورت مخدر عمل می‌کند.
2. مصرف مقادیر زیاد آن باعث بروز اثرات شدیدی می‌شود؛ به طوری که مصرف بیش از ۱۰ تا 12 گرم آن می‌تواند برای انسان مرگ‌آور باشد.
3. چون زعفران بر روی سیستم تولید مثل اثر می‌گذارد، بنابراین زنان حامله باید از خوردن آن خودداری‌کنند، زیرا ممکن است باعث سقط جنین شود.
4. خوردن زیاد زعفران برای کلیه‌ها مضر است، اشتها را کم و ایجاد سردرد می‌کند و باعث اختلال حواس می‌شود.

از زعفران می‌توان به شکل‌های مختلف استفاده کرد:

دم کرده‌ی زعفران یا چای زعفران: دو گرم زعفران را در یک لیتر آب جوش بریزید و به مدت نیم ساعت روی آتش بسیار ملایم بگذارید تا دم بکشد.

تنتور زعفران: یک گرم زعفران را بسایید و با ده گرم الکل سفید هشتاد درجه مخلوط کنید و در شیشه‌ای بریزید و در آن را ببندید. این شیشه را در جای تاریکی بگذارید و هر روز آن را تکان دهید. پس از دو هفته آن را صاف کرده و از آن استفاده کنید.

گرد زعفران: زعفران را در فر با حرارت بیست و پنج درجه‌ی سانتی گراد خشک و سپس آسیاب کنید و از الک خیلی ریز (نمره صد) رد کنید تا گرد نرمی به دست آید. مصرف تا 0. 2 گرم در روز مجاز است.

 زعفران را با عسل مخلوط کنید و دم کرده‌ی زعفران را به عنوان عرق آور استفاده کنید؛ مخصوصاً برای رفع سرماخوردگی و قاعدگی بسیار مفید است.

 از گرد زعفران و کره‌ی کاکائو شیاف درست کنید و استفاده نمایید.

هنگامی که بچه‌ها دندان درمی‌آورند و لثه‌هایشان درد دارد، مقدار نیم گرم زعفران را با عسل مخلوط کنید و با مسواک نرم روی لثه آنها بمالید تا درد برطرف شود.

0.5گرم  تارتارات آهن، پتاسیم، گرد زعفران و پودر دارچین را مخلوط کرده و  از این مخلوط چهار بار در روز استفاده کنید.

• زعفران سوپر نگین:  در زعفران سوپر نگین درصد سافرانال و کروسین بالاترین مقدار خود را دارد و رنگدهی و عطر بسیار بالایی نسبت به انواع دیگر زعفران دارد.
• زعفران شبه نگین: رنگدهی این نوع زعفران به مراتب بیشتر از انواع دیگر زعفران است ولی به زعفران سوپر نگین نمی رسد.
• زعفران نگین:  در زعفران نگین فرخوردگی و خمیدگی رشته های زعفران وجود ندارد و سرشاخه‌ها به صورت جدا از هم و تماماً قرمز هستند.
• زعفران سرگل:  هیچ خبری از زردی زعفران و سفیدی زعفران (ریشه) در زعفران سرگل دیده نمی‌شود و پراستفاده ترین نوع زعفران می‌باشد.
• زعفران پوشال:  زعفران پوشال، زعفرانی است که دارای کلاله هایی به رنگ قرمز، همراه با مقداری خامه (ریشه) میباشد.
• زعفران دسته:  در این نوع زعفران، کلاله های زعفران بدین نحو که کنار هم چیده می شود خشک می‌شود.
•  ریشه زعفران:  به قسمت سفید رنگ زعفران که در انتهای کلاله زعفران وجود دارد ریشه زعفران می‌گویند.