سنبل الطیب و خواص آن

• ترکیبات شیمیایی سنبل الطیب
• بررسی سنبل الطیب از نظر گیاه‌شناسی
• خاصیت درمانی سنبل الطیب
• موارد منع مصرف سنبل الطیب
• شیوه مصرف سنبل الطیب

اسامی دیگر: علف گربه- والريان (Valerian)- Valeriana officinalis (نام علمی)

طبع و مزاج: گرم و خشک

طعم: کمی تلخ و تند

ریشه‌ی سنبل الطیب حاوی یک درصد اسانس است. این‌ اسانس در ریشه‌های تازه بیشتر است و بتدریج که ریشه خشک می‌شود، مقدار اسانس آن کاهش می‌یابد ولی بوی آن قویتر می‌شود. اسانس تازه به رنگ سبز مایل به زرد است و بر اثر ماندن غلیظ می‌شود.
سنبل‌الطیب دارای آمیدون، تانن، املاح مختلف، اسيدوالریانیک، اسیدفرمیک، اسیداستیک، اسیدپروپایونیک و منگنز است.
ریشه سنبل طیب دارای تانن، گلوکز، نشاسته، املاح منگنز، یک گلوکزید و دو آلکوئید و همچنین اسیدهای مختلف است.

سنبل الطیب گیاهیست علفی و چندساله که ساقه‌ی آن به طور عمودی تا ارتفاع دو متر بالا می‌رود. این گیاه به صورت وحشی در جنگل‌های کم‌درخت، در حاشیه‌ی جویبارها و گودال‌ها، در بیشتر مناطق آسیا و ایران می‌روید. ساقه‌ی آن استوانه‌ای و دارای شیارهای عمیق و پرزدار است که به آسانی قابل شناسایی است. برگ‌های آن متقابل و دارای هفت تا یازده برگچه است.

ریزوم این گیاه پوشیده از ریشه‌های فراوانی است که جوانه‌هایی از آن خارج می‌شود و بدین نحو گیاه تکثیر می‌شود. گل‌های سنبل الطیب به رنگ سفید یا صورتی و به صورت خوشه‌ای هستند. سنبل الطیب به حالت وحشی به مقدار بسیار زیاد می‌روید، بنابراین پرورش آن معمول نیست.

سنبل الطیب دارای بوی مطبوعیست. گربه بوی این گیاه را از فاصله‌ی دور تشخیص داده؛ به طرف آن رفته، در اطراف آن به جست‌ و خیز پرداخته و از بوی آن مست می‌شود.

 قسمت مورد استفاده‌ی این گیاه ریشه‌ی آن است و معمولا از ریشه‌ی گیاهی که بیش از سه سال عمر دارد، استفاده می‌شود. سنبل‌الطیب پس از خشک‌شدن به رنگ قهوه‌ای در می‌آید. طعم آن تلخ ولی خوشبو و معطر است. عطر آن پس از خشک‌شدن بیشتر می‌شود.

این گیاه در نواحی شمالی ایران و نواحی مختلف رشته جبال البرز به صورت خودرو می‌روید؛  و اکثرا ریشه آن را از خراسان می‌آورند.

سنبل الجبل يا سنبل الطيب هندی یا سنبل العصافیر از تیره سنبل الطيب حاصل می‌‌شوند. سنبل الطیب هندی گیاهیست پایا دارای ریزوم و برگ‌های مجتمع در پائین و گل‌های تقریباً منظم. این محصول کلا از کشورهای جنوب شرقی ایران و بیشتر هندوستان به ایران وارد می‌شود.

سنبل الطیب با طبیعت گرمش، دارای خواص دارویی به شرح زیر است:

از مهم‌ترین خواص سنبل الطيب، آرام بخش‌بودن آن است. به همین دلیل، به عنوان گیاه تقویت‌کننده اعصاب شناخته می‌شود. جوشانده سنبل الطیب توام با گل گاوزبان و لیمو عمانی در درمان مشکلات زیر موثر است:

1. ضعف و خستگی اعصاب
2. تحریکات عصبی
3. تشویش، دلهره، اضطراب، افسردگی
4. تشنج، صرع، سرگیجه
5. لرزش هیستری
6.  دردهای عضلانی (اسپاسم)
7.  دردهای عصبی
8. میگرن
9.  اختلالات عصبی معده و روده
10.  سیاتیک
11. مالیخولیا
12. یرقان

خیسانده سنبل الطیب، آرام بخش و خواب آور است و بی خوابی و دیدن خواب‌های پریشان را برطرف می‌سازد.

دم‌کرده سنبل الطیب، عوارض ناشی از استعمال الكل و دخانیات را برطرف می‌نماید.

1. سنبل الطيب تقویت‌کننده اعمال لوله گوارش است.
2. دم کرده سنبل الطیب، درد و قولنج معده و روده را برطرف ساخته و هضم و جذب غذا را تسهیل می‌نماید.
3. دم‌کرده سنبل الطیب، بواسیر را درمان می‌کند.
4. جوشانده سنبل الطیب، کرم و انگل‌های روده و معده را نیز دفع می‌نماید.
5. گاز معده را از بین برده و درد معده را برطرف می‌کند.
6. بازکننده‌ی گرفتگی‌های معده و کبد است.
7. برای تقویت معده و ایجاد اشتها، آن را با افسنطین می‌خورند.
8. استفراغ را رفع می‌کند.

1. دم‌کرده سنبل الطیب، کلیه را فعال نموده و بر حجم ادرار می‌افزاید و سبب دفع آب زیادی بدن می‌گردد.
2. دم کرده سنبل الطيب، قند خون را کاهش داده و از تکرر ادرار در مبتلایان به بیماری قند می‌کاهد.
3. سنگ مثانه را خرد و برطرف می‌کند.

1. سنبل الطیب درمان‌کننده تنگی نفس (آسم) و سرفه‌های مزمن است.
2. از آن می‌توان به عنوان خلط‌آور نیز استفاده کرد.
3. دم‌کرده ریشه سنبل طیب خشک، دردهای مشخص در قفسه سینه و پهلوها را به هر علتی باشد تسکین می‌دهد.

سنبل الطیب باعث تقویت قلب و کاهش فشارخون می‌شود.

1. برای تنظیم عادت ماهیانه مفید است.
2. جوشانده این گیاه، کاهش‌دهنده دردهای قاعدگی است.
3. جوشانده سنبل الطيب، اختلالات رحمی مانند عوارض ناشی از یائسگی را برطرف می‌سازد.

1. غرغره با جوشانده سنبل‌الطیب سبب ضدعفونی دهان و دندان و التيام زخم‌ها و جوش‌های دهان می‌شود.
2. شست‌وشوی چشم با دم‌کرده سنبل الطيب و آب کثیر، چشم را ضدعفونی می‌کند.

1. شست‌وشو و ماساژ پوست سر با جوشانده سنبل الطیب سبب تقویت موی سر می‌گردد.
2. برای تسریع در ترمیم زخم‌ها، گرد سنبل الطیب را روی زخم‌ها بپاشید.
3. جوشانده ریشه سنبل الطیب رنگ چهره را درخشان می‌کند.
4. برای رفع پرخونی و قرمزی چشم و تقویت بینایی و بلندشدن مژه‌ها، دم‌کرده سنبل الطیب را با آب گشنیز مخلوط کنید و به چشم بمالید.
5. دهان را خوشبو می‌کند.

1. سکسکه‌ی مداوم را از بین می‌برد.
2. تقویت‌کننده نیروی جنسی است.
3. درد طحال را از بین می‌برد.
4. برای برطرف کردن ورم مخاط دهان، جوشانده‌ی سنبل الطیب را قرقره کنید.

1. چون سنبل الطیب برای کلیه مضر است، باید آن را با کتیرا خورد.
2. غیر از بروز احتمالی گیجی، عارضه خاصی برای آن گزارش نشده است.
3. هیچگاه بیش از ۲ یا ۳ هفته بدون وقفه از سنبل الطيب استفاده نکنید؛ زیرا می‌تواند منجر به بروز سردرد و یا تپش قلب شود.
4. اگر داروهای خواب ‌آور استفاده می‌کنید از خوردن سنبل الطیب خودداری نمایید چون باعث تشدید اثر داروها می‌شود.

شایان ذکر است؛ آثار دارویی ریشه‌ی تازه‌ی آن سه برابر خشک شده‌ی آن است. سنبل الطیب باید در حرارت کم (کمتر از ۴۰ درجه) خشک شود، چرا که در حرارت بالا تمام اثر دارویی آن از بین می‌رود.

ریشه سنبل الطیب را در ماه‌های مهر و آبان باید از زمین درآورید و با آب جاری بشویید و با پارچه خشک کنید و در جایی که دارای هوایی قابل عبور باشد آویزان کنید تا خشک شود. یا در کوره ملایمی بگذارید تا خشک شود.

1. گرد سنبل الطیب: ریشه‌ی سنبل الطیب را خرد و در حرارت چهل درجه خشک کنید، سپس آن را آسیاب کنید و از الک ریز رد کنید.
2. مخلوط سنبل الطیب: چهار گرم گرد ریشه‌ی سنبل الطیب را با چهار گرم رازیانه و چهار گرم قند ساییده مخلوط کنید. این مخلوط را چهار قسمت کنید و در طول روز به فواصل مساوی بخورید.
3. معجون سنبل الطیب: پنج گرم گرد سنبل الطیب را با یک و شش دهم گرم دارچین یا نعناع و مقداری عسل مخلوط کنید. مقدار مصرف این معجون سه گرم در روز است.
4. تنتور والريان: صد گرم ریشه‌ی سنبل الطیب را خرد کنید و در نیم لیتر الکل طبی شصت درجه بریزید و بگذارید بماند. هر روز آن را چند بار به هم بزنید و پس از پانزده روز آن را صاف کنید و در شیشه‌ی دربسته‌ای نگهداری نمایید. مقدار مصرف آن ده تا سی قطره است.
5. اسانس سنبل الطیب: این اسانس را می‌توانید از مغازه‌های عطاری خریداری کنید. اسانس سنبل الطیب برای رفع اغماء، هیستری و آسم بسیار مؤثر است. باید یک قطره از آن را روی قند ریخت و یا با عسل مخلوط کرد و خورد. می‌توان این عمل را هر نیم ساعت تکرار کرد تا مریض بهبود یابد.
6. دم کرده سنبل الطیب: ۲ تا ۳ گرم از پودر گیاه، یک تا سه بار در روز مجاز است.

ده گرم ریشه‌ی سنبل الطیب را در یک لیتر آب جوش بریزید و به مدت ده دقیقه دم کنید، سپس آن را صاف کنید و در طول روز به جای آب، این دم‌کرده را به مریض بدهید.

در روشی دیگر، برای خاصیت ضدتشنجی، گرد سنبل‌الطیب را پنج تا ده گرم در روز مصرف نمایید.

 سنبل الطیب را می‌توان به صورت مخلوط با گل گاوزبان، لیمو عمانی و کمی نبات دم کرد که طعم خوبی نیز خواهد داشت.

شصت گرم ریشه خشک سنبل الطیب را در یک لیتر آب نیم گرم بریزید و دوازده ساعت دم کنید، بعد آن را از پارچه نازکی بگذرانید و صاف کنید و هر روز قبل از صبحانه و ناهار و شام یک فنجان از این دم کرده را سرد یا گرم بنوشید.

 اگر می‌خواهید شب‌ها بدون کابوس بخوابید و بختک به سراغ شما نیاید، شب قبل از خواب یک یا دو فنجان از دم کرده سنبل طیب را بنوشید و به رختخواب بروید و در خواب عمیقی فرو روید.

وقتی معده منقبض می‌شود، درد مخصوصی در شکم احساس می‌کنیم که اگر دم کرده سنبل الطیب بنوشید درد را تسکین داده و برطرف می‌کند. دم کرده سنبل الطیب را به ترتیبی که در مورد آسم شرح دادیم تهیه کنید و هر روز سه بار قبل از صبحانه، ناهار و شام یک فنجان از آن را بنوشید.

 اگر فشارخون شما بالاست، هر روز سه بار قبل از صرف صبحانه، ناهار و شام، یک فنجان از دم کرده سنبل طیب را مصرف کنید. برای تهیه دم کرده سنبل طیب باید شصت تا صد گرم ریشه خشک آن را در یک لیتر آب گرم بریزید و دوازده ساعت بگذارید بماند، بعد از دوازده ساعت آن را صاف کنید و به ترتیبی که دستور داده شد مصرف کنید.

اگر دچار بی‌خوابی هستید، قبل از اینکه به بستر خواب بروید، یک فنجان دم کرده سنبل الطیب را طبق دستور مصرف عمومی تهیه کنید و بنوشید.

دم کرده سنبل طیب را قبل از صبحانه، ناهار و شام بنوشید این دم کرده، سردردهای شدید از جمله میگرن را بهبود می‌دهد. برای تهیه دم کرده اینگونه عمل کنید: شصت تا صد گرم ریشه خشک آن را در یک لیتر آب جوش بریزید و دم کنید و دوازده ساعت به حال خود واگذارید و بعد آن را صاف کرده و بنوشید.

دم کرده ریشه سنبل الطیب که نسخه آن را برای درمان آسم شرح دادیم، اگر قبل از خواب یک یا دو فنجان نوشیده شود برای درمان اختلالات عصبی مختلف مفید است.

خانم‌ها و دخترخانم‌هایی که موقع قاعدگی دچار دردهای شدید می‌شوند، قبل از صبحانه، ناهار و شام یک فنجان دم کرده ریشه خشک سنبل طیب را مصرف کنند، درد آن‌ها رفته رفته تسکین یافته و بکلی از بین خواهد رفت. برای تهیه این دم کرده باید شصت تا صد گرم ریشه خشک سنبل الطیب را در یک لیتر آب جوش دم کنند و دوازده ساعت بگذارند بماند. بعد آن را صاف کرده و به ترتیبی که توضیح داده شد مصرف کنند.

خانم‌هایی که پا به سن گذاشته‌اند، خواه ناخواه باید دوره یائسگی را به سررسانند معمولاً در آغاز این دوره اختلالاتی بوجود می‌آید که عرق کردن و کلافه شدن از حرارت یکی از عوارض آن است. اگر خانم‌ها علاوه بر رعایت اصول بهداشت غذایی، دم کرده سنبل الطیب را مصرف کنند بدون شک آن اختلالات پیدا نخواهدشد و اگر شد دوران آن بسیار کوتاه و سبک خواهدبود.

برای تهیه دم کرده سنبل طیب خانم‌ها باید شصت تا صد گرم ریشه خشک سنبل طیب را در یک لیتر آب داغ دم کنند و دوازده ساعت بگذارند بماند و سپس آن را صاف کرده و هر روز سه بار و هر بار یک فنجان از آن را قبل از صرف صبحانه، ناهار و شام بنوشند.

 ریشه‌ی له شده‌ی سنبل الطیب را بر روی زخم یا کوفتگی قراردهید تا زودتر بهبود یابد.