آشنایی با خواص آمله برای سلامت بدن + طبع

آمله از گیاهان دارویی است که آملج نیز نامیده می شود و در طب سنتی درباره طبع آن اختلاف نظر وجود داشته و برخی آن را گرم و برخی سرد می دانند. آمله برای تقویت قلب و معده به کار رفته و سلامت جنسی را تقویت می کند. اینفوگیاهی مهم ترین خاصیت های آمله برای سلامت بدن را در ادامه توضیح می دهد.

آمله چیست؟

آمله با نام علمی embelica Phyllanthus از خانواده Euphorbiacea است. این گیاه به طـور گسـترده در طب سنتی هندوستان و ایران برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله بیماری‌های گوارشی، بیماری‌های مغز و اعصاب، بیماری‌های چشم، قلـب و… و تقویت مو استفاده می‌شود. این گیاه با نام آملج، بارها و بارها در کتب منبع طب سنتی ایران تکرار شده است و به هندى نیز به آن «آملا » و «اونلا» گویند. میوه آمله بخش مورد مصرف آن است. علاوه بر این در بسیاری از داروهـای مرکبـه از جملـه اطریفل‌هـا همراه با سایر داروها در درمان بسیاری از بیماری‌ها کاربرد دارد.

مشخصات ظاهری گیاه آمله

آمله درختی است برگ‌ریـز بـا میـوه کروی، زرد مایل به سبز، برگ‌هایش شبیه پر و گل‌ها سبز کـم رنگ است. در کتاب مخزن الادویه عقیلی خراسانی آمله، با نـام اَملج آمده است و آن را میوه درختی هندی با طعم ترش، گسی بسیار و حداکثر به بزرگی گردو معرفی کرده است.

• درختچه‌اى کوچک و داراى برگ‌هایى بـا برگچه‌هاى ریز و انبوه است.

•     پوست خاکسترى رنگ درختچه قطعه قطعه از ساقه جدا می‌شود.

•     گل‌هاى آن زرد خاکسترى و میوه آن کروى، گوشت‌دار است.

•     درختچه داراى چوب سختى نظیر چوب گردو است.

•     میوه این درخت، طعم تلخ، ترش، گس و پوست نازک شبیه آلوچه و از نظر ابعاد در حدود یک گـردو و گاهی کوچک‌تر تا یـک نخـود دارد. نـوع خـوب آن بزرگتـر، سنگین و زردرنگ است.

طبع آمله

برخی آن را گرم دانسته‌اند، اما بیشتر حکما مزاج آن را سرد در درجه دوم گفته‌اند. ابن سینا اعتقاد به سردی آن در آخر درجه اول داشته است، اما درمورد خشکی آن اختلافی وجود نداشـته و آن را دوم تا سوم خشک دانسته‌اند.

ابن سینا معتقد است کـه برودت این دارو با مقدار کمی از ترکیبات گرم اصلاح می‌شـود و به دلیل خشکی دارای قبض و تقویت‌کننده است. لذا آن را از بهترین داروهای تقویت کننده کل اعضای بدن می‌‌دانـد؛ به‌خصوص اعضایی که دارای رطوبات زیادی هستند، از جملـه (مغز و اعصاب، رحم، چشم و معده). افعال آن را به هلیلـه کابلى و سیاه نزدیک دانسته‌اند، البته ابن سینا آن را از هلیلـه‌هـا بهتر می‌داند.

خواص آمله

در اخلاط

گرمایی خلط خون را فرو می‌نشـاند و لذا از عصبانیت نیز جلوگیری می‌‌کند. مانع فساد اخلاط و خارج‌کننده سودای غیرطبیعی از بدن است. مانع مخلـوط شـدن ســودا و بخــارات ســوداوی و صــفراوی ســوخته بــه روح‌ می‌شود.

در مغز و اعصاب

مسهل سـودا و بلغـم رقیـق از مغز و اعصاب است. از آنجایی که برطرف کننده رطوبـات زاید و مانع صعود بخارات به مغـز اسـت، از داروهـای بسـیار مؤثر در بهبود کارایی مغز و تیزذهنی و حافظـه در نظـر گرفتـه می‌شود. به شدت مقوی عصب و بافت‌های عصبی است. در نسـیان، فـالج، اسـترخاء، لقـوه و وسـواس سـوداوی بـه کـار می‌رود.

در مو

آمله مانع ریزش موها می‌‌شود، زیرا دهانـه مو را تقویت و محکم می‌کند. همچنین رنگ مـو را سـیاه کرده و مانع بروز پیری مـی‌شـود، زیـرا رطوبـت‌هـای بلغمـی سفیدکننده مو را از بین می‌بـرد و مـانع تکـرج مـی‌شـود. روغن آمله مو را سیاه و بلند می‌کند.

در دهان و دندان

لثه‌ها را تقویت کرده و سسـتی زبان و لوزه‌های بزرگ و آویزان را از بین می‌برد.

در چشم

از آنجایی که چشم نیز دارای رطوبـات فراوان است بـا برطـرف کـردن رطوبـات زایـد و منـع رسـیدن بخارات زاید از معده به چشم به شدت باعـث تقویـت بینـایی می‌شود.

در قلب

آملـه دارای خاصـیت تقویـت و تفـریح قلب است که وجود قبض بـه ایـن خاصـیت کمـک مـی‌کنـد، همچنین پاک کننـده قلـب نیـز هسـت. در کتـاب ادویـه قلبیـه، به عنوان یکی از داروهای اختصاصی قلب از آن یاد شده است. ابـن سینا معتقد است تأثیر آن در تقویت قلب بیشـتر از تـاثیرش در درمان توحش است. تنها در انواعی از توحش به‌کـار مـی‌رود که در نتیجه رقت، قلت و سـرعت تحلیـل خـون ایجـاد شـده باشند.

البته در کتاب الشامل مصرف آن در توحش سوداوی نیز توصیه شده است، زیرا با کاهش حرارت دم مانع احتـراق آن و مانع تولید سودای غیرطبیعی می‌شود. این مفـرده همچنـین بـه شدت تقویت کننده جرم قلب اسـت و از تـرس و خفقـان نیـز جلوگیری می‌کند.

در معده

آمله معده و امعا را نیز مانند سایر اعضا تقویـت کـرده و روده‌هـا را از فضـولات پـاک مـی‌کنـد. همچنین قبض آن مانع ریختن مواد به معده و امعـا شـده و بـا دفع رطوبت‌های سست کننده معده و دباغی پرزهـای آن باعـث رفع بی‌اشتهایی به غذا شده و قوت هضـم را بـه شـدت بهبـود می‌بخشد. 

 در دستگاه تناسلی

نیروی جنسی را تقویت کـرده و (در شرایطی) تولید منـی را افـزایش مـی‌دهـد، زیـرا جلـوی حرارت بیش از حد خون را گرفته و امکان تبدیل آن به منی را فراهم می‌کند. همچنـین بـه دلیـل قبضش تقویـت کننـده آلات تناسلی (که بافت‌های رطوبی هستند) است.

اشکال مختلف مصرف آمله

1) اطریفل

اختلافات جزئی درمـورد اصـل و ریشـه ایـن دارو وجـود دارد، برخی از جملـه محمـود سـنجرى گفتـه کـه اطریفل 5 جزء است و آن هلیله کابلى و هلیله زرد و هلیله سیاه و بلیله و آمله است و بعضـى اطبا معتقدند که اطریفل یعنى سه میوه که هلیله و بلیله و آمله باشند.

2) شیرآملج

بیشـتر اطبـا شـیرآمله را آملـه مقشـر (پوست کنده) و بی‌دانه‌ای می‌دانند که به جهت کاهش قوه قـبض و اصـلاح آن دو تا سه مرتبه در شـیر گـاو خیسـانده و در نهایـت شسـته و خشک شـده اسـت. آن را آملـه پـرورده نیـز می‌نامند. شیر آمله بیشتر در مفرحـات استفاده می‌شود و آمله غیرپرورده در شیر در اطریفلات کـاربرد بیشتری دارد.

3) مربای آمله

مقوى قلب و معده و دماغ است. مانع صعود بخارات از معده به سـر شـده، قـدرت یـادگیری را افزایش می‌دهد و ملین شکم است.

4) جوارش آمله

جهت تقویت معده (رفع سوء هاضمه و رفلاکس) و کبـد و رفـع خفقان استفاده می‌شود و منافع بسیار دارد.

5) روغن آمله

موى را سـیاه کنـد و قـوى بگردانـد؛ در «الابنیه» اشارت شده؛ «آمله، بن موی را سخت گرداند.» (ابومنصور هروی، ۱۳۴۶: ۱۶)

میزان مصرف آمله

در طب سنتی مصرف جـرم از نـه گـرم تـا پـانزده گـرم و جوشانده آن تا 30 گرم ذکر شده است. البته ممکن است تـأثیر دارو و در نتیجه میزان مصـرف آن در افـراد امـروزی متفـاوت باشد و همچنین باید متناسب با خصوصیات مزاجی فرد تنظـیم شود.

    مطالعات بالینی برای پشتیبانی از دوز مصـرف وجـود ندارد.

    دوز 3 تا 6 گرم در روز پودر آمله از دوز 1 گرم در روز ویتــامین C تخمــین زده شــده اســت و در فارماکوپــه یونــانی دپارتمان آیوش هندوستان، میزان مصرف 3 تا 5 گرم ذکر شـده  است.

عوارض جانبی

مصـرف زیـاد، خودسرانه و نابه جای آمله:

•     مضـر طحـال و مصـلح آن عسـل و سـنبل اسـت.

•     ایجادکننده قولنج و مصلح آن روغن بادام شیرین است.

•      در افراد سردمزاج بهتر است با عسل یا دارچـین یا مصطکی مصرف شود.

•     اطلاعات کافی در زمینه بی‌خطری و اثرات در بارداری و شیردهی وجود ندارد و در این دوران بهتر است بااحتیاط و مشورت پزشک، صورت گیرد.