تاریخچه گیاهان دارویی

• استفاده از گیاهان دارویی به چه زمانی بازمی‌گردد؟
• تاریخچه گیاهان دارویی در یونان
• تاریخچه گیاهان دارویی در ایران
• تاریخچه گیاهان‌دارویی در چین
• تعریف گیاهان دارویی
• طبقه بندی محصولات گیاهی
• قدیمی ترین گیاه دارویی شناخته شده
• کدام گیاهان دارویی، امروزه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند؟

تحقیقات گسترده نشان داده؛ استفاده از گیاهان دارویی به شکل خام و یا شکل‌های دیگر، از قدیمی‌ترین روش‌های درمانی به شمار می‌رود. مطالعات باستان‌شناسی، شواهد معقولی ارائه‌نموده که خواص درمانی گیاهان، در زمان ماقبل تاریخ برای مردم شناخته شده بوده است. از آنجا که سابقه استفاده دارویی از گیاهان به اندازه تمدن بشریست، در لوح‌های سفالی یا پاپیروس های یافت شده توسط مصریان (1550 قبل از میلاد)، شواهدی از استفاده از این گیاهان دیده می‌شود.

تعیین زمان دقیق استفاده از گیاهان به عنوان دارو بسیار دشوار است. شواهد نشان می‌دهد که گیاهان تقریباً از 60000 سال پیش به عنوان دارو کشت می‌شده‌اند. قدمت نوشته‌های مربوط به گیاهان دارویی به حدود 5000 سال پیش در هند، چین، مصر و حداقل 2500 سال پیش در یونان و آسیای مرکزی برمی‌گردد. که این موضوع نشان می‌دهد؛ از زمان‌های قدیم، مردم به دنبال درمان بیماری خود با استفاده از طبیعت بوده‌اند.

با توجه به این واقعیت که در زمان قدیم اطلاعات کافی در مورد علل بیماری، گیاهان مفید برای درمان بیماری و راه‌های استفاده از گیاهان با هدف پیشگیری یا درمان بیماری وجود نداشت، همه چیز به صورت تجربی تجویز می شده‌ است. با گذشت زمان، دلایل استفاده از برخی گیاهان دارویی برای درمان بیماری‌های خاص کشف شد. در نتیجه، استفاده از گیاهان دارویی به تدریج چارچوب تجربی را رد کرد و به حقایق محدود شد. اولین شواهد مکتوب در مورد استفاده از گیاهان دارویی برای تهیه داروها بر روی یک تخته سفالی سومری از ناگپور یافت شده است؛ که قدمت آن به حدود 5000 سال پیش باز می‌گردد. براساس برخی کتیبه‌ها مصری‌ها و چینی‌هایی که بیش از 27 قرن پیش از میلاد از گیاهان به عنوان دارو استفاده می‌کردند، جزو اولین انسان‌هایی هستند که از طب گیاهی بهره برده‌اند. مردم یونان باستان نیز با خواص دارویی برخی از گیاهان دارویی آشنا بودند؛ و بقراط، بنیانگذار طب یونانی و ارسطو، شاگرد بقراط، از گیاهان دارویی برای درمان بیماری ها استفاده می کردند. پس از آن، تئوفراستوس، دانشمند یونانی، دانشکده گیاهان دارویی را تاسیس کرد.

تمدن یونان دوران علم و فلسفه بود. از این رو، یونانیان در علوم پزشکی دارویی، به‌ویژه در داروهای گیاهی سهم شایانی داشته‌‎اند. ارسطو 500 داروی خام مورد استفاده در درمان بیماری‌ها را در شرایط متفاوت توصیف کرده است. بقراط به عنوان پدر طب، به حدودا 400 واحد ماده دارویی با منشا گیاهی اشاره کرده است.

نتایج مطالعات تاریخی ایران نشان داده است که سابقه استفاده از گیاهان دارویی در ایران به زمان تمدن آریایی، از حدود 6500 تا 7000 قبل از میلاد باز می‌گردد. زرتشت در نوشته‌های خود به خواص گیاهان دارویی اشاره کرده است. در آیین زرتشت در ایران، گیاهی به نام هائوما یا افدرا  گیاهی مقدس محسوب می‌شد. ایرانیان از دیرباز از دانش پیشرفته‌ای در مورد گیاهان دارویی و خواص آن‌ها برخوردار بوده‌اند. برجسته‌ترین نمونه این استدلال، اوستا، کتاب مقدس زرتشت است. بخش‌های زیادی از اوستا به گیاه درمانی، گیاهان دارویی و استفاده از آن‌ها می‌پردازد. اما متأسفانه، در زمان اسکندر مقدونی، کتابخانه معروف، عمداً در آتش سوزی از بین رفت. بنابراین، تاریخ گیاه شناسی ایران فاقد شواهد دیرینه است. در قرن هشتم و نهم، پزشکان ایرانی، از جمله ابن سینا و رازی، پیشرفت های چشمگیری در طب فارسی به دست آوردند، که آثار بزرگی مانند کانون ابن‌سینا و رازی الحاوی، این موضوع را اثبات کرده‌اند. ابن البیطار نیز در قرن سیزدهم در کتاب خود خواص بیش از 1400 گیاه را که شخصاً می دانست، شرح داده است.

طب سوزنی و استفاده ازگیاهان دارویی در چین، حداقل به 2200 سال پیش برمیگردد. چینیان باستان بیشتر از گیاهانی مثل زنجبیل، دونگ‌کوئی، لیسیوم، شیرین‌بیان و جینسینگ استفاده می‌کردند. اکثر مردم چین، گیاهان دارویی را به سایر داروهای شیمیایی ترجیح می‌دهند، زیرا معتقدند عوارض جانبی کمتری داشته و تاثیر آنها بر بهبودی بدن بیشتر است.

درواقع گياهاني كه حداقل داراي صفات زير باشند؛ گياه دارويی ناميده می‌شوند:

1. در بدنه اين گياهان مواد ويژه‌ای به عنوان مواد مؤثر يا متابوليت‌های ثانويه ساخته و ذخيره می‌شوند كه برای مداوای برخی از بيماریها مورد استفاده قرار می‌گيرند.
2. مواد مذكور طی فرآيندهای ويژه و پيچيده بيوشيميايی و به مقدار بسيار كم (به طور معمول كمتر از يك درصد وزن خشك گياه)، ساخته می‌شوند.
3. اغلب ممكن است اندام ويژه‌ای چون ريشه، برگ‌ها، ساقه، گل، ميوه و غيره بيشترين مواد مؤثر را داشته‌باشند؛ بنابراين هميشه نمی‌توان كل اندام گياه را منبع ماده دارويی ويژه‌ای دانست.
4. اندام گياهی برداشت‌شده، آماده‌سازی و فرآوری می‌شوند، يعنی تحت تأثير عمليات ويژه‌ای مانند جداسازی، خردشدن، خشك‌كردن، تخمير و غيره قرارگرفته و سپس استفاده می‌شوند.

به طور معمول اين اندام ها به صورت سنتی و فقط با خشك كردن به عنوان “کالای عطاری” عرضه می‌شوند.

به طورکلی، محصولات گیاهی در صورتی که حالت درمانی یا پیشگیرانه داشته باشند، به عنوان محصولات دارویی طبقه‌بندی می‌شوند. محصولاتی که در اکثر موارد به عنوان گیاه دارویی طبقه‌بندی نمی‌شوند، در حوزه‌های غذایی یا آرایشی بکار می‌روند، اگرچه گاهی اوقات گیاهانی هم هستند که تواما خواص دارویی و غذایی دارند. به عنوان مثال: غلاف سنا (از گیاهان کاسیا، که به عنوان ملین استفاده می شود)، در بلژیک بعنوان غذا به بازار عرضه می‌شود.

جینکو به عنوان یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های درختی، از قدیمی ترین گیاهان دارویی و یک گیاه کلیدی در طب چینی به‌شمار می‌رود. از برگ‌های آن برای ایجاد کپسول، قرص و عصاره استفاده می‌شود و می‌توان از خشک‌شده‌ی آن بعنوان چای استفاده نمود.

از جمله گیاهانی که توسط یونانیان و رومیان باستان پرورش داده می‌شده، بیست و یک گیاه است که بسیار مورد علاقه بوده و به طور مداوم برای مراسم، دارو و غذا مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همه این گیاهان امروزه نیز کاربرد دارند. از جمله معروفترین این گیاهان می‌توان به ریحان، سیر، نعناع و جعفری و آویشن اشاره کرد.