تاریخچه گیاه‌ درمانی | قدمت استفاده از گیاهان دارویی در طب سنتی

گیاه درمانی علمی کهن است که به درمان و پیشگیری از بیماری‌ ها با استفاده از گیاهان گوناگون گفته می‌ شود. نکته‌ ی مهم در علم گیاه درمانی به این حقیقت باز می‌ گردد که قسمت‌ های مختلف گیاه و مواد تهیه شده از گیاهان، خواص متنوعی دارند. گیاهانی که به شکل سنّتی در گیاه درمانی مورد استفاده قرار گرفته‌ اند اصطلاحاً گیاهان دارویی نامیده می‌ شوند. یکی از اصول مهم در گیاه درمانی این است که این گیاهان و یا بخش‌ های مورد استفاده از آن‌ ها در درمان باید کارایی مناسبی داشته باشند. هر گیاه دارای یک ساختار کمپلکس شیمیایی است و جدا سازی و تعیین خواص شیمیایی اجزای گیاه یکی از موضوعات بسیار مهم در گیاه درمانی می‌ باشد.

قدمت استفاده از گیاهان دارویی به اندازه عمر انسان است، چون بیماری‌ ها با پیدایش بشر متولد شده‌ اند و ناگزیر بشر برای حفظ بقا مجبور به پیدا کردن دارو از منابع طبیعی و به طور عمده از گیاهان بوده است. از‌ این رو اسناد چند هزار ساله موجود در تاریخ طب و دارو سازی تجربیات و اطلاعات ارزشمندی در مورد گیاهان درمانی را ارائه می‌ دهند.

از نظر علمی، اصطلاح گیاه‌ درمانی برای اولین‌بار توسط پزشکی فرانسوی به نام هنری لکلرک ، در سال ۱۹۱۳، ابداع شد. این شخص آزمایشات زیادی درمورد استفاده از گیاهان دارویی انجام داد که عمده کارهای تحقیقی وی در مجله گیاه درمانی فرانسه در کنار کار ها و روش‌ های کار بسیاری از بزرگان دیگر این علم آمد است.

پیش از این چین، تبت و هندوستان نمونه‌ هایی از گیاهان دارویی داشته‌ اند که تعداد کمی از مجموعه گیاهان دارویی عصر قدیم را در بر می گیرد. از جمله دیگر مناطقی که اطبای آن ها در این زمینه نیز کار کرده‌ اند می ‎توان آفریقا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و یا اقیانوسیه را نام برد. به همین دلیل امروزه بسیاری از مردم این مناطق از همان دارو های قدیمی در گیاه درمانی جدید استفاده می‌ کنند. از معروف ترین این گیاهان می‌ توان به گیاه سرخارگل و پنجه شیطان اشاره کرد.

کشیش‌ های پزشک در مصر و یونان قدیم مانند جالینوس، هیلدگارد فون بینگن و پاراسلسیوس همگی جزو افرادی بودند که از قدرت گیاهان و چگونگی استفاده از گیاهان برای درمان بیماران آگاهی داشته‌ اند. پزشکان معروف قرن نوزدهم مانند کریستوف ویلهلم ون هافلند، کارل گوستاو کاروس و سباستین نیپ به طور منظم و مدون از گیاهان دارویی استفاده می‌ کردند.

تفاوت‌ های عمده در علائم بیماری که سبب استفاده از گیاهان دارویی متفاوت شده‌ است به طور مشخص به دست نوشته‌ های هزاره‌ های اول یا قبل از آن بر می‌ گردد. از نقطه نظر علم پزشکی جدید بسیاری از علائم مذکور در این نوشته‌ های غیر تخصصی، غیر علمی و یا مبهم است، زیرا ما قادر به درک ماهیت این دوران و بیماری‌ های آن نمی‌ باشیم که این حالت درمورد کار های پاراسلسیوس بیشتر مشخص است. اما باید گفت که رد کردن یا نشناختن بسیاری از علائم و قرار دادن بعضی از علائم بیماری در گروه استثنائات در آن زمان ناشی از تعصب آنها نبوده است، باید پذیرفت که متخصصان آن زمان درباره ارتباط بین بیماری ها و اختلاف بین مردم، طبیعت و دیگر مسائل اطلاعات بسیار کمتری نسبت به متخصصان عصر حاضر داشته‌ اند.

بنابر این باید به یاد داشته باشیم که ما نباید به فکر برگشت به دوران خوش گذشته یا برگشت به طبیعت باشیم، بلکه باید علم گیاهان دارویی گذشته را بیشتر بررسی کرده و با توجه به سیستم جدید گیاه درمانی که مبتنی بر روش‌ های جدید و کاملا علمی می‌باشد، این گونه گیاهان و اثرات آن ها را از لحاظ کارآمدی و ایمنی محیطی مورد آزمایش و بررسی قرار دهیم.

قدیمی ترین گیاه دارویی در طول تاریخ " هوم" گیاه مقدس آیین زرتشت بوده است. در کتاب های پهلوی هوم را سرور همه گیاهان و استفاده از آن را باعث عمر جاویدان می داند. تاریخ استفاده دارویی از پیاز و ادویه به ۴۵۰۰ ق.م و به نقل از هردوت استفاده از گیاهان دارویی میرح (Commiphora)، کاسیا (Cinnamomu) سیناموم (Cinnamimum Zylanica) آنیز (Pinpimella anisum) مارجورام (Oroganum margorana) در مومیایی کردن اجساد به ۵۲۰۰ ق.م می رسد. جینکو نیز به عنوان یکی از قدیمی‌ ترین گونه‌ های درختی، از قدیمی ترین گیاهان دارویی و یک گیاه کلیدی در طب چینی به‌ شمار می‌ رود. از برگ‌ های آن برای ایجاد کپسول، قرص و عصاره استفاده می‌ شود و می‌ توان از خشک‌ شده‌ی آن به عنوان چای استفاده نمود.

تاریخچه گیاه درمانی با تاریخچه دارو سازی مدرن کاملا مرتبط است. با پیشرفت سریع علوم از یک سو و مسائل اقتصادی از سوی دیگر از مصرف گیاهان دارویی به‌ صورت گذشته کاسته شد و دارو های شیمیایی در بسیاری موارد جایگزین گیاهان شدند. اما همان گونه که دارو سازی و طب مدرن از اواسط قرن نوزدهم شروع به تکامل و توسعه نمود، گیاه درمانی نیز دارای قوانین مدونی شد. مرز های بسیار باریک موجود در علم دارو سازی مدرن در بخش گیاه درمانی کمرنگ‌ تر شده و اصطلاحا دست متخصصین کمی بازتر است. علاوه بر این متخصصین همیشه باید به دنبال یافتن منابع جدید اطلاعات و شناسایی آن ها باشند.

تجربه چند دهه اخیر نشان می‌ دهد که دارو های شیمیایی با تمام کارایی، اثرات نا مطلوب و ناگوار بسیاری به‌ همراه دارند. امروزه ثابت شده است که کمتر ماده خالصی وجود دارد که دارای اثرات سوء نباشد به همین دلیل در چند دهه اخیر، بازگشت به استفاده از گیاهان دارویی مورد توجه بسیار قرار گرفته است و دانشگا‌ه‌ ها، مراکز تحقیقاتی، کارخانه‌ ها و سازمان بهداشت جهانی برنامه‌ های وسیعی جهت استفاده گیاهان دارویی تدارک دیده و نقش گیاهان دارویی را در قرن بیست و یکم سرنوشت‌ ساز تلقی نموده‌ اند.

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی امروزه بیش از 80 درصد مردم جهان (نزدیک به 5 میلیارد نفر)، برای درمان بیماریی ها هنوز از دارو های گیاهی استفاده میی کنند. تقریبا یک‌ چهارم دارو های تهیه شده‌ ی دنیا داروی منشأ گیاهی هستند که یا مستقیماً از گیاهان عصاره‌ گیری شده‌ اند و یا براساس ترکیب گیاهی، سنتز شده‌ اند. واژه گیاهان دارویی تنها به تسکین دهنده درد مردم اطلاق نمی‌ شود بلکه این گیاهان در زیر گروه غذا به عنوان طعم دهنده‌ ها، نوشیدنی‌ ها، شیرین‌ کننده‌ ها، رنگ طبیعی و حشره‌ کش‌ ها و همچنین به عنوان ماده اولیه محصولات آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار می‌ گیرند.